Otvaranje izložbe "Arhitektura. Skulptura. Sećanje. Umetnost spomenika Jugoslavije 1945–1991." planirano je za 12. 10. 2023. godine u 19.00 časova u Galeriji N, Muzej savremene umetnosti Vojvodine.
Galerija DESSA (Ljubljana), časopis ab-Architect's Bulletin (Ljubljana) i platforma Architectuul su 2019. kreirali izložbu fotografija i publikaciju pod nazivom “Arhitektura. Skulptura. Sećanje. Spomenička umetnost Jugoslavije 1945–1991”. Početna kustoska koncepcija obuhvatila je izbor od trideset tri (33) spomenika i memorijalnih kompleksa iz svih republika i autonomnih pokrajina bivše Jugoslavije. Gostovanja izložbe u drugim državama bivše Jugoslavije podrazumevala su dodavanje prvobitnoj selekciji tri do pet spomenika od strane države u kojoj izložba gostuje. Nakon početnih prikazivanja u Ljubljani, Piranu, Kopru, izložba je gostovala u Novigradu, Zagrebu, Podgorici, Sarajevu, Mostaru, Banja Luci i Beogradu. Ovom prilikom četiri spomenika, sa područja Vojvodine, pridodata su postojećoj selekciji: Toma Rosandić, Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora, 1952, Subotica; Jovan Soldatović, Spomenik žrtvama fašizma - Porodica, 1971, Novi Sad; Pavle Radovanović, Spomenik streljanim meštanima, 1976, Sirig. i Nebojša Delja, Spomen kompleks stratište, 1981, Jabuka kod Pančeva. Tako je sada pred publikom u Novom Sadu ukupno pedeset šest (56) spomenika i spomen-obeležja.
Pri izboru memorijalnih spomenika iz Vojvodine, koji su pridodati izložbi, rukovodili smo se namerom da izdvojimo one koji su isključivo posvećeni civilnim žrtvama i nedužno stradalima tokom Drugog svetskog rata na tlu Vojvodine, umesto spomeničke skulpture posvećene slavljenju pobede u narodno-oslobodilačkoj borbi, socijalističkoj revoluciji i antifašističkoj borbi. Fokus je na primerima koji ne slave heroizam, već se usredsređuje na kategoriju civilne žrtve, njihovo stradanje i mesta spomena, oko kojih su tokom vremena nastajali krugovi i naslage sećanja potkrepiljvanih osećanjima ličnih i kolektivnih gubitaka, evociranjem potresnih uspomena odnosno “emocija kao svesno odabranog polja komunikacionog delovanja”. Kolektivno pamćenje i kolektivne emocije, estetizacija sećanja, ispitivanje emocionalnog delovanja skulpture smatramo još uvek nedovoljno istraženim poljima.
“Kao kustosi i autori sa prostora bivše republike Jugoslavije propitujemo značaj i komunikaciju spomenika Narodnooslobodilačkoj borbi danas. Fizičko prisustvo spomenika u pejzažu je opomena na stravične posledice fašizma i nacizma, što pak postavlja pitanje uloge spomenika na nekadašnjoj jugoslovenskoj teritoriji, koja je teritorija današnje Evrope, zajednička svima nama. Izložba i katalog deluju kao arhiva svih vrsta fotografskog materijala, filmskih snimaka i autorskih spisa koja se stalno ažurira, arhiv koji čini novi aspect očuvanja ovog graditeljskog nasleđa u današnjem svetu. …
Širi kontekst projekta je odgovor na komercijalizaciju prostora sećanja. Pokreće se pitanje rušenja i skrnavljenja spomenika eks-Jugoslavije, koji se ogleda u korišćenju spomenika u komercijalne svrhe (snimanje reklama i video spotova, hipster turističke destinacije). Analiza građe pojedinih savremenih autora, koji su uključivali spomenike u različite turističke rute po devastiranoj teritoriji bivše Jugoslavije, otvara pitanje marketinga i eksploatacije memorijalnih lokacija i grobnica za novu zaradu. Kolonizacijski turizam predstavlja novi oblik kolonijalizma 21. veka, pošto ga globalni kapital koristi kao sredstvo za osvajanje prostora sećanja, razrađujući izmišljene i neistinite narative u svrhu reklamiranja proizvoda i povećanja broja posetilaca/korisnika. Na taj način, reinterpretiraju se umetnička obeležja memorijalnih mesta i prekrivaju lažima masovne grobnice onih koji su izgubili živote zarad svojih ideala.”
(iz teksta za katalog: Boštjan Bugarič, Uvod k razstavi – Dostojanstvo spomina / Introduction to the Exhibition – The Dignity of Memory, 2020)